Στα καινούργια έργα της Ειρήνης, ταύροι, αγελάδες και κατσίκια, κατοικούν τους αγριότοπους της φαντασίας της. Σ’ αυτά βλέπουµε να ενσαρκώνεται «η φάρµα µέσα της», που είναι µια παραλλαγή του «παιδιού µέσα της». Μέσα από τις ζωγραφιές της, γαλήνιες αγελάδες κοιτάζουν λοξά τον θεατή, ανήσυχες για τις σαρκοβόρες προθέσεις του. Η αλήθεια είναι πως η Ειρήνη έχει ασχοληθεί εδώ και πολλές δεκαετίες µε το θέµα των αγελάδων, έχοντας τες παρουσιάσει σε ατοµική έκθεση στο Salon de Mars στο Παρίσι, το 1990, µε την γκαλερί Berggruen. Στην πορεία της έχει συχνά αντλήσει από την δεξαµενή των ζώων της φαντασίας της, πλάσµατα του ζωικού βασιλείου, βάζοντάς τα δεξιοτεχνικά και ταχυδακτυλουργικά στα τοπία της, άλλοτε µισοκρυµµένα, άλλοτε καµουφλαρισµένα, σαν σε κρυφτό. Όµως το καλοκαίρι του 2021, άρχισε να πλάθει µικροσκοπικά γλυπτά, τοτέµ ζώων από πηλό, στο νησί της Κάσου, και έφτιαξε το δικό της σύµπαν από ζώα, τα οποία στην συνέχεια ενσωµάτωσε στους πίνακές της. Παράλληλα, ξαναγυρνά σε αγαπηµένες παλιές συνθέσεις και τοπία, τα οικειοποιείται εκ νέου, και εισάγει σ’ αυτά τους συντρόφους της, τα ζώα. Έτσι, η οικεία πανίδα κάνει την εµφάνισή της σε ασυνήθιστα µέρη, καθώς η Ειρήνη επαναφέρει σε κατάσταση παρθένας φύσης ένα αδιέξοδο κάποιου δρόµου της πόλης, µε µια στρατιά από φτερωτούς φίλους.
Η πρωταγωνίστρια της σειράς αυτής, η αγελάδα Μπέλλα, στέκεται µπροστά από έναν τοίχο µε γκράφιτι από πρωτόγονες µάσκες που αντιστικτικά υπογραµµίζουν την ευγένεια του χαρακτήρα της. Ο συµπρωταγωνιστής της, ένας γάιδαρος ο Χάρης, στέκεται πάνω σε έναν µικρό λόφο, φέρνοντας στον νου µας την ταινία του Ροµπέρ Μπρεσσόν «Στην τύχη ο Μπαλταζάρ» (1996), στην οποία πρωταγωνιστεί ένα υποζύγιο – ανυπεράσπιστο ζώο µε θλιµµένο βλέµµα – που περνά τα πάνδεινα στα χέρια διαδοχικών βάναυσων αφεντικών, και το καυστικό σίκουελ µε τον τίτλο «ΕΟ» (2022) του Πολωνού σκηνοθέτη Γέρζυ Σκολιµόφσκι, µια ιστορία γνωστή στους µυθοπλάστες του παλιού καιρού. Ωστόσο κανένα από τα ζώα της Ειρήνης δεν είναι δεµένο, ούτε φορά σαµάρι. Σε αυτή την νέα σειρά έργων, η Ειρήνη ξεκλείδωσε την µάντρα και άφησε ορθάνοιχτες τις πόρτες του αχυρώνα, για να µπορούν να µπαινοβγαίνουν τα ζωντανά ελεύθερα.
Στην τελευταία της έκθεση µε τίτλο «τόποι επιθυµίας» (2021), κυριαρχούσε ένα σουρεαλιστικό στοιχείο στις συνθέσεις της – όπου γιορτάστηκε η θεραπευτική εµβύθιση στο δάσος, το forest bathing (από το ιαπωνικό shinrin-yoku): σχολικά θρανία ξεφυτρώνουν µέσα στις συστάδες των δένδρων, όπου προβάλλεται µια ταινία σε ασηµένια οθόνη, ένα σώµα είναι τυλιγµένο στο δίχτυ µιας αιώρας σαν χρυσαλίδα, τρεις άδειες κούνιες αιωρούνται παράλληλα σε µια σκηνή που έχει µια υποβρύχια ακινησία. Μέχρι τώρα η Ειρήνη δεν είχε βάλει ζώα στο προσκήνιο, µε εξαίρεση την σειρά των αγελάδων το 1990. Στα προηγούµενα έργα της, τα πλάσµατα του ζωικού βασιλείου παραµονεύουν κρυµµένα, ή εµφανίζονται µέσα από παιγνιώδεις νύξεις. Τα παλιότερα έργα της περιέχουν επίσης πολλές αναφορές στη συνάφεια ζωγράφου-ταχυδακτυλουργού, που χαρακτηρίζει τον τρόπο που δουλεύει: κούκλες, µαριονέτες, ντεκουπαρισµένες φιγούρες, µηχανικά παιχνίδια, είναι µερικά από τα αντικείµενα που χρησιµοποιεί στις συνθέσεις της.
Οι νέοι πίνακες ξεχειλίζουν από οργιώδη χρωµατικότητα: άµµος στο χρώµα άνθους ροδακινιάς µε τις σκιές των αγελάδων, µπλε αποχρώσεις ουρανού που σκοτεινιάζει και τα κρυστάλλινα πρασινωπά νερά που γλείφουν την ακροθαλασσιά. Τα υπογάστρια των τετράποδων ζώων φεγγοβολούν. Ένα µείγµα ροζ-µοβ-φούξια µε δύο µοναχικούς ταύρους που ξεδιψούν στο βάθος, ενώ λευκές πάπιες συγκεντρώνονται στο πρώτο πλάνο, πλαισιωµένες από ένα πυκνό πλέγµα από πικροδάφνες κρινάκια της θάλασσας και ίριδες. Αγελάδες µηρυκάζουν σε ένα µαβί βάλτο µε ένα ιριδίζον ηλιοβασίλεµά στο φόντο. Αλλού, το ρόδισµα µιας τριανταφυλλένιας ανατολής. Μια ροζ ανταύγεια διαπερνά όλους τους πίνακες, ενώ οι φοινικιές λειτουργούν σαν σηµεία στίξης στα αγροτικά τοπία. Το ξανθό κεφάλι ενός γκόλντεν ρετρίβερ ξεπροβάλλει από ένα τείχος ροζ παλ λουλουδιών. Φθινοπωρινό πορτοκαλί σκηνικό µέσα στο οποίο γουρούνια πάπιες χήνες και πετεινοί, σκαλίζουν τα µοβ φύλλα ενός αµπελώνα όπου ένα λιανό κλαδί σχηµατίζει τέλειο στεφάνι. Ένα κοπάδι ξαναµµένες γίδες µε κεχριµπαρένια µάτια προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή του θεατή. Ο φωτοβόλος λευκός ταύρος δεσπόζει στην άκρη του δάσους και φέρνει στον νου την µεταµόρφωση του ∆ία που θέλει να αποπλανήσει την Ευρώπη, και που ζωντανεύει εδώ µε το κεφάλι του τροµαγµένου κοριτσιού που παρακολουθεί µέσα από τους θάµνους και που είναι η µοναδική ανθρώπινη παρουσία σε αυτή την έκθεση.
Σε όλους τους πίνακες τα ζώα µοιάζουν να συνοµιλούν µεταξύ τους, καθώς τα τεντωµένα αυτιά και τα γερτά κεφάλια ισορροπούν την σύνθεση. Μια υπερκόσµια αύρα τυλίγει τα ζώα στη µοναχικότητά τους, όπου νεαρά βόδια και αγελάδες αποκτούν εµβληµατικό σθένος, ακτινοβολώντας ένα είδος ευµένειας. Όπως σε πολλές εµβληµατικές εικόνες η Ειρήνη εξιδανικεύει τα εξηµερωµένα ζώα της περιβάλλοντάς τα µε πλούσια βλάστηση, ενώ η απουσία ανθρώπων καθιστά πιο γλαφυρή την ενσάρκωσή τους.
Ενώ η αγελάδα και ο ταύρος θεωρούνται ιερά ζώα σε ορισµένες θρησκείες, ο γάιδαρος συνδέεται σχεδόν παντού µε τον ταπεινό µόχθο. Παροµοίως, η µεταµόρφωση σε γάιδαρο εκλαµβάνεται ως ποταπός εξευτελισµός, που, καµµιά φορά, συνδυάζεται µε τις ζωώδεις ορµές, όπως στις «γαϊδουρινές ιστορίες», αρχής γενοµένης από τον «Χρυσό γάιδαρο» (ή και «Μεταµορφώσεις») του Απουλήιου, τον 2ο αιώνα. Πρόκειται για την ιστορία της σαγήνης που ασκεί η µαγεία σε ένα νέο άνδρα που καταλήγει να µεταµορφωθεί σε γάιδαρο, που στη συνέχεια εµπνέει διάφορα επεισόδια στο «∆εκαήµερο» του Βοκκάκιου και στο «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» του Σαίξπηρ, που το κεφάλι του Σαΐτα µεταµορφώνεται σε κεφάλι γαϊδάρου και ο σύντροφός του φωνάζει µε φρίκη «µη χειρότερα Σαΐτα µου, βρε εσύ µεταµορφώθηκες». Στο ίδιο πνεύµα τα γαϊδούρια διασύρονται στην ελληνική κωµωδία, βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο µε τα βρώµικα γουρουνάκια και θεωρούνται αργόστροφα και πεισµατάρικα. Τα άλογα από την άλλη αποτελούν παράδειγµα προς µίµηση, λόγω της χάρης και της επιβλητικότητας τους σε όλους τους πολιτισµούς, αντικείµενο του έρωτα πολλών νεαρών κοριτσιών. Η Ειρήνη ακολουθεί µια άλλη παράδοση, όπου ο γάιδαρος λατρεύεται ως πιστός και αφοσιωµένος σύντροφος, η οποία παραπέµπει στο δεσµό του Σάντσο Πάντσα, ιπποκόµου του ∆ον Κιχώτη, µε τον γάιδαρό του τον Σταχτή, και στην ωδή του νοµπελίστα Ισπανού ποιητή Χουάν Ραµόν Χιµένεθ στον πολυαγαπηµένο του γέρο γάιδαρο µε τίτλο «ο Πλατέρο κι εγώ» (1914). Επιπλέον, σύµφωνα µε το χριστιανικό δόγµα, ένα γαϊδουράκι µετέφερε την Μαρία στην Βηθλεέµ για να γεννήσει τον Χριστό στην Φάτνη, και, αργότερα, ο Ιησούς µπήκε στην Ιερουσαλήµ για τον εορτασµό του Πάσχα καβάλα σε ένα ταπεινό γαϊδουράκι.
∆εν είναι σύµπτωση ότι τα κατοικίδια ζώα πρωταγωνιστούν σε παιδικά τραγούδια, µύθους και παραµύθια. Αρκεί µονάχα να ρίξουµε µια µατιά στο ευρετήριο του Αισώπου ή να διαβάσουµε τους µύθους του Λα Φονταίν, για να επαληθεύσουµε την πρωτοκαθεδρία τους. Οι αναπαραστάσεις των ζώων στις µεσαιωνικές συλλογές µύθων λειτουργούσαν ως αλληγορίες µε χριστιανικές συνδηλώσεις που χρησιµοποιούσαν για να µεταδώσουν ηθικά διδάγµατα, ως θρησκευτικά αναγνώσµατα και ως ψυχαγωγία. Τα κατοικίδια ζώα σε ( αντιδιαστολή µε τα άγρια) έχουν φορτιστεί µε συµβολισµούς και παραδόσεις από αµνηµονεύτων χρόνων, επειδή ζούσαν ανέκαθεν πλάι µας ως σύντροφοι και συνοδοιπόροι. Καταλαµβάνουν προνοµιούχα θέση στην συλλογική µας φαντασία ως φορείς ιστοριών. Οµοίως, το αγρόκτηµα ή το υποστατικό, αναπαριστά ένα ιδανικό µικρόκοσµο προγονικής µνήµης, ένα είδος ιδρυτικού µύθου στον οποίο τα παιδιά µυούνται από πολύ νεαρή ηλικία µέσα από παιχνίδια, εικονογραφηµένα βιβλία και κινούµενα σχέδια. Σε αντίθεση µε τις αντιµαχόµενες πλευρές των ζώων στην σάτιρα του Τζορτζ Όργουελ (1945) κατά του ολοκληρωτισµού, οι πρωταγωνιστές της φάρµας των ζώων της Ειρήνης συνυπάρχουν ειρηνικά, λουσµένοι στην λάµψη της αρκαδικής αυγής.
Andrea Schroth
October 2024
Μετάφραση: Νίνα Μπούρη